Quickly recaptiualize real-time interfaces and timely models. Proactively exploit viral meta-services for interdependent customer service. Dynamically actualize bleeding-edge internally

Łoś

(Alces alces)

Występowanie

Początkowo łosie występowały głownie w Europie północnej oraz w części niżu europejskiego. W średniowieczu były spotykane w Europie centralnej i zachodniej, sięgając po linię Renu w Bawarii i do Wogezów z zachodniej Francji. Jednak w tym czasie jego populacja została znacznie zmniejszona, a obszary jego występowania przeniósł się na granicę Europy środkowej i wschodniej. 
W Polsce w 1938 roku ich populację szacowano na około 1400 sztuk, głównie na obecnych terenach Polski i zachodniej Białorusi. W drugiej połowie nastąpił dynamiczny wzrost populacji tego gatunku, co spowodowane było intensywną gospodarką leśną – zwiększanie obszarów upraw leśnych i młodników, jak i eliminacja z ekosystemu naturalnych drapieżników takich jak niedźwiedź brunatny czy wilk. Dodatkowa ochrona przed odstrzałem spowodowała, że w roku 1981 statystyki łowieckie odnotowały maksymalny stan łosi w Polsce na poziomie 6100 osobników. W tym czasie wydatnie zintensyfikowano odstrzał czego skutkiem było zmniejszenie populacji na początku XXI w. do około 2000 sztuk. Od 2001 do dzisiaj tj. 2025 roku na terenie całego kraju obowiązuje moratorium na odstrzał łosi. 
Obecnie głównym rejonem występowania łosi w Polsce pozostaje północno-wschodni region kraju, w którym leży najcenniejsza ostoja biebrzańska. 

Łosie preferują środowisko bagienne i podmokłe. Na terenach bagiennych odbywają ruję, tam przychodzą na świat i wychowują młode łoszaki. Zimą w przypadku niedoboru pokarmu na terenach podmokłych przenoszą swoje bytowanie na  tereny leśne, zwłaszcza bory z bogatym runem i powierzchniami upraw leśnych i młodników, głównie sosnowych, które stanowią naturalną ostoję.

Tendencje do wędrówek, czasem dalekich, wykazują najczęściej byki w okresie rui. Ta tendencja do migracji jest również ważnym czynnikiem spontanicznego rozprzestrzenienia się łosi i zajmowania przez nie nowych terytoriów. 

Zwierzęta te żyją raczej samotnie lub w małych grupach. Na terenie bagien biebrzańskich w lecie łosie rozpraszają się na połaciach turzycowisk w grupach rodzinnych (klępa z cielęciem lub bliźniętami), byki zaś żyją samotnie lub w niewielkich stadach. Natomiast w okresie zimowym zachodzi tendencja do skupiania się osobników różnych płci w większych grupach.

Morfologia

Łoś należy do jeleniowatych i wyróżnia się dużymi rozmiarami oraz bardzo charakterystyczną sylwetką. Jest obecnie największym przedstawicielem tej grupy zwierząt. Wysokość w kłębie rodzimych osobników wynosi 180-190 cm, maksymalna masa ciał to 300-400 kg. Jako ciekawostkę można wskazać iż podgatunek łosia alaskańskiego może osiągnąć wysokość w kłębie do 220 cm i masę nawet do 900 kg.

Masywny tułów łosia opiera się na wysokich badylach, z których tylne mają białe “skarpety”, sięgające u samic w górę prawie do nasady słabo widocznego kwiatu. Na stosunkowo niewielkiej wydłużonej głowie występują dobrze wykształcone, ruchliwe łyżki oraz rozbudowana mięsista warga, zwieszająca się ku dołowi i opatrzona poziomo ukształtowanymi chrapami. 

Warga, wobec braku zębów siecznych u przeżuwaczy w górnej szczęce, jest silnie umięśniona i pozwala łosiowi zrywać liście, chwytać i łamać gałęzie. Krótka i muskularna szyja opatrzona jest na dole u obu płci charakterystycznym owłosionym wyrostkiem skórnym w postaci brody. Cecha ta rozwija się najsilniej u samców w średnim wieku, później broda maleje.

Suknia łosia barwy szarobrązowej, często ciemniejącej, chroni go i izoluje przed mrozami i chłodem, pozwalając spać na śniegu. Włosy sukni zimowej porastające tułów mają długość około 10 cm. Szczególnie długie włosy występują na kłębie. Także górna część szyi jest obrośnięta długimi włosami (do 20 cm), które tworzą grzywę (kądziel). W chwilach podniecenia zwierzęcia włosy te się jeżą. Łoś zmienia suknię raz w roku na wiosnę. Okres linienia rozpoczyna się w kwietniu, a kończy w lipcu. Choć byki wyróżniają się masywniejszą budową, to jednak dorosłe klępy o ciemnej sukni czasami trudno odróżnić od samców. Dzieje się tak dlatego, że zewnętrzne cechy płciowe byków tego gatunku (pędzel i moszna), a u klęp wymiona (grzęzy) z czterema niewielkimi sutkami są słabo widoczne, a w okresie po zrzuceniu poroża (u gomóły) pieczęcie możdżeni przykrywa sierść, czyniąc je słabo widocznymi.

Po bagnach łosie przemieszczają się z dużą łatwością, w czym pomagają im rozszerzające się duże racice, o charakterystycznym odcisku na tropie, zwiększające powierzchnię oparcia. Tropy klępy są nieco węższe i ostrzej zakończone niż byka. Pomiędzy racicami występują gruczoły wydzielające substancje zapachowe (feromony), dzięki którym klępa odnajduje zagubione łoszaki, a byk – rujną klępę.

Łoś ma doskonały węch, dobry słuch i niezgorszy wzrok. Żerując, odnajduje częstokroć rośliny znajdujące się pod powierzchnią wody za pomocą wyczulonego zmysłu dotyku. Świece są duże, brązowe i zapewniają łosiowi widzenie wokół, w zakresie prawie 360 stopni.

Łosie wydają niewiele głosów. Klępy porozumiewają się głosowo z cielętami (te ostatnie wydają charakterystyczne piski), a byki w okresie bukowiska stękają. Głosy te są słyszalne w niewielkim promieniu, zwłaszcza w porównaniu z aktywnością głosową jeleni podczas rykowiska. Maksymalny rozwój rozmiarów i masy ciała następuje u byków w wieku 7-8 lat, u samic zaś w wieku 6-7 lat. W warunkach naturalnych łosie mogą żyć ok. 20 lat.

Biologia

Pokarm łosi w środowisku niezmienionym przez człowieka odznacza się dużym zróżnicowaniem, co wynika z faktu, że przeżuwacz ten dobiera podczas żerowania szczególnie starannie składniki swego żeru, preferując rośliny lekko strawne i mające dużą wartość odżywczą.

Zapotrzebowanie pokarmowe byków wynosi latem do 20 kg świeżej masy na dobę, zimą spada o połowę, przy czym wartość odżywcza pokarmu ogranicza się głównie do tzw. żeru pędowego — miękkich gałązek z letniego przyrostu drzew, zimowego krzewów i krzewinek, uboższych w białko i wymagających bardziej gruntownego trawienia.

W bardzo zróżnicowanej liście pokarmowej łosia przeważają krzewinki jagód, wrzos, następnie trawy i mchy. Blisko połowę żeru latem, a przeważającą część zimą stanowią jednak drzewa i krzewy: brzoza, sosna, wierzby, jarzębina, osika, olsza, jałowiec, dąb, kruszyna i inne. Pokarm zimowy łosi składa się głównie z sosny oraz dostępnych krzewinek z dna lasu.

Łosie pobierają także pokarm spod powierzchni wody. Będąc doskonałymi pływakami, potrafią nurkować w tym celu na głębokość do 5 metrów i pozostawać tam przez około 30-50 sekund.

Żerowanie łosi w lesie, zwłaszcza w uprawach i młodnikach sosnowych, jest szczególnie dotkliwe dla odnowień, ponieważ łosie nie tylko silnie zgryzają pędy, ale także spałują i łamią szczytowe pędy sosenek. W borach zagrożone są również cenne gatunki domieszkowe — dęby i jesiony. Fakt ten powoduje, że łosie uważane są przez leśników za gatunek odpowiedzialny za szczególnie silne szkody w uprawach leśnych, zarówno na odnowionych zrębach, jak i w zalesieniach na gruntach porolnych.

Łoś nie bierze karmy podawanej w paśnikach, jednak zimowe dokarmianie łosi jest możliwe, a nawet szczególnie wskazane ze względu na możliwość znacznego ograniczenia szkód w lasach. Polega ono na pozostawianiu do dyspozycji zwierząt szczytowych części sosen usuwanych podczas czyszczeń wczesnych.

Ruja, zwana u łosi bukowiskiem, rozpoczyna się we wrześniu i trwa do połowy października. Byki, które dotąd przebywały samotnie lub w oddzielnych grupach, podchodzą wówczas do klęp wykazujących objawy rui, ale nigdy nie skupiają wokół siebie haremów samic, jak to ma miejsce u jeleni. Byk przebywa kilka dni z jedną klępą, po czym znajduje następną. Głos, jaki wydaje podczas godów przypomina stękanie.

Klępy przystępują do rozrodu w zasadzie od drugiego kalendarzowego roku życia, tj. w wieku ok. 16 miesięcy, lecz, jak pokazują badania ze Szwecji, wyższą płodność stwierdza się dopiero w grupie klęp 3-letnich. Najwięcej płodnych klęp stwierdzono w klasie osobników 6-9-letnich, lecz nawet 12-letnie i starsze samice mogą mieć potomstwo. Ruja u samicy trwa ok. 7 dni. Klępy niezapłodnione powtarzają ruję po 25 dniach. Samce w drugim roku życia mogą być zdolne do rozrodu, ale nie są dopuszczane do bukowiska przez starsze byki.

Małe łoszaki w naszej strefie klimatycznej przychodzą na świat po trwającej ok. 235 dni ciąży na wiosnę, zwykle od końca kwietnia do połowy czerwca, przy czym większość cieląt rodzi się w maju. Łosza rodzi jedno, czasami dwoje młodych. Masa łoszaka po urodzeniu wynosi ok. 10 kg. Łoszaki są intensywnie karmione przez klępę przez blisko 4 miesiące, a następnie zaczynają samodzielnie żerować. We wrześniu, a więc po ok. 5 miesiącach życia, osiągają już masę ciała na poziomie 120-150 kg. Laktacja przeciąga się do jesieni i większość klęp przestaje karmić młode w październiku. Jeszcze jesienią identyfikacja klęp prowadzących cielęta nie sprawia trudności ze względu na bliski kontakt matki i łoszaka. Niekiedy można stwierdzić obecność w pobliżu jeszcze jednego osobnika — roczniaka (ubiegłoroczne cielę), który również trzy- ma się w pobliżu matki, chociaż w nieco większej odległości. Okrywa ochronna (suknia łoszaka) utrzymuje się do 4 miesięcy, ma rudobrązowy odcień i pozbawiona jest plamistości, charakterystycznej dla młodzieży pozostałych gatunków z rodziny jeleniowatych.

Matka bardzo troskliwie opiekuje się swoim potomstwem. W pierwszych dniach życia cielę stale pozostaje przy matce, po tygodniu zaczyna chodzić za pasącą się klępą, lecz długo jeszcze nie odchodzi samo na większą odległość lub pozostaje na miejscu, gdy matka musi się oddalić. Znane są przypadki, gdy samotne cielę napotkane przez człowieka jest bronione przez klępę, a sytuacje takie należą do bardzo niebezpiecznych. Więź matki z cielęciem ulega tylko okresowemu rozluźnieniu podczas okresu rui, po czym w zimie cielę nadal pozostaje z matką.

Poroże nazywane rosochami nasadzają tylko łosie byki. Posiadacza poroża określa się — zależnie od formy, jaką wykształcił — mianem łopatacza lub badylarza. Rosochy łopataczy składają się z pnia, łopat i pasynków, podczas gdy badylarze formują poroże złożone tylko z rozgałęzionych pni i odnóg. U łosia europejskiego cenniejszą jako trofeum formę łopatacza stwierdza się częściej w północnej strefie zasięgu łosia — np. w Skandynawii czy Finlandii, podczas gdy badylarze przeważają w południowej części. W polskich łowiskach łopatacze trafiają się rzadko.

Rozwój poroża rozpoczyna się od pojawienia się możdżeni u cieląt płci męskiej w 3.-4. miesiącu życia, a następnie nasadzania niewielkich guzków = pierwiastkowego poroża, które łoszaki zrzucają przed osiągnięciem pierwszego roku życia. Następne poroże ma zwykle formę szpicaka (rzadziej widłaka lub szóstaka) i noszone jest do wiosny następnego roku. Następne generacje poroża zmierzają do nasadzenia właściwej jego formy. Łosie zrzucają poroże stosunkowo wcześnie — od listopada (silne byki) do stycznia, lutego. Przez parę następnych miesięcy byk jest gomółą i w tym okresie nawet pieczęcie po zrzuconym porożu są słabo widoczne. W kwietniu, maju zaczyna się budowa nowego poroża, okorowywanie następuje w sierpniu lub na początku września.

W badaniach nad rozwojem poroża łosi z północno-wschodniej Polski stwierdzono, że liczba odnóg nie wzrasta regularnie z wiekiem zwierząt. Forma widłaka pojawia się zwykle w trzeciej głowie (w 4. roku życia), a szóstaka w piątej; często są to postacie nieregularne (różna liczba odnóg na rosochach z każdej strony), a forma szpicaka utrzymuje się niekiedy aż do piątej głowy (6. rok życia), częste są również nierozgałęzione formy szydlarza u starych byków. U łopatacza łopata tworzy się w 5.-6. roku życia, rosochy osiągają maksymalne rozmiary w 10.-11. roku życia. Nazwę poroża o liczbie odnóg, poczynając od trzech, określa się w ten sposób, że podwaja się liczbę pasynków z tej łopaty, na której jest ich więcej. Mamy zatem ósmaki, dziesiątaki, dwunastaki, itd. Generalnie silniej rozgałęzione, a zatem bardziej cenne trofeowo formy poroża wykształcają się u starych byków, które w użytkowanych łowiecko populacjach występują nielicznie. Najcenniejsze polskie trofea zostały zdobyte przed wojną na wschodnich terenach Polski.

Wzór zębowy łosia jest następujący: na górze 0,0,3,3 i na dole 3,1,3,3 co daje łącznie 32 zęby. Uzębienie nowo narodzonego osobnika składa się z 20 zębów mlecznych. Wymiana następuje w wieku 8-18 miesięcy. Wiek łosia można określić na podstawie wymiany i stopnia starcia uzębienia. U sztuk młodych (do 1,5 roku) jest to możliwe z dokładnością do 1 miesiąca, a u osobników starszych — do 1-2 lat. U młodych osobników można stosunkowo precyzyjnie określić wiek, wiedząc, że zęby trzonowe, których brak u nowo urodzonych w żuchwie, wyrzynają się odpowiednio w wieku: pierwszy — w 5. miesiącu, drugi w 12., trzeci w 14. miesiącu życia. W wieku 20 miesięcy łoś ma już w pełni ukształtowane stałe uzębienie. Zęby przedtrzonowe (które ulegają wymianie) są u roczniaków (osobników na początku sezonu odstrzału mających ok. 1,5 roku) jaśniejsze i wykazują małe starcie, a ostatni trzonowiec w wypreparowanej żuchwie trzyma się słabo w zębodole. Wiek starszych łosi określa się na podstawie starcia powierzchni żujących koron, ale nie są to metody precyzyjne, co wynika z różnorodności żeru i zróżnicowania środowiska bytowania zwierząt oraz osobniczych cech twardości uzębienia. W celu uzyskania dokładnych cech wskazane jest używanie zestawu wzorcowych żuchw, najlepiej sprawdzonych metodą histologiczną. Jest to metoda laboratoryjna, polegająca na określaniu wieku na podstawie rocznych słojów przyrostu wtórnej dentyny na obwodzie korzeni siekaczy. Pozwala ona na precyzyjne określanie wieku osobnika z dokładnością do roku. Przy posługiwaniu się wzorcami lub tablicami barwnymi trzeba liczyć się z błędem oceny, sięgającym 2-3 lat.

Łosie, jako zwierzęta roślinożerne, wymagają przemiennego cyklu żerowania i przeżuwania. Wymogi pokarmowe i fizjologiczne przystosowania łosi wymuszają stosunkowo częste żerowanie. Wskutek tego łosie są aktywne w zasadzie przez całą dobę, jednak szczyt aktywności zwierząt przypada na wczesne godziny poranne i późne popołudniowe. W południe łosie zaszywają się w zacisznych miejscach i przeżuwają pobrany wcześniej pokarm. Poroże nazywane rosochami jest nasadzane tylko przez łosie byki. Posiadacza poroża określa się — zależnie od formy, jaką wykształcił — mianem łopatacza lub badylarza. Rytm aktywności dobowej łosi zależy ponadto od obecności drapieżników, penetracji ludzkiej, pory roku, pogody, a także od biologicznej aktywności zwierząt (ruja). Latem i jesienią łosie przemieszczają się w ciągu doby w promieniu 5-6 km, a zimą 0,5-1 km.

Średnie zagęszczenie osobników w populacjach łosi na dużych obszarach jest z reguły niewielkie W większości łowisk zasiedlonych przez łosie na terenie Polski zagęszczenie tych zwierząt wynosi 0,5-2,0 osobnika/1000 ha powierzchni leśnej. Jedynie w obwodach bagiennych w północno-wschodnim regionie kraju w okresie najwyższej liczebności łosi sięga 2-6 osobników/1000 ha. Tylko zimą może lokalnie dochodzić do dużych koncentracji zwierząt w miejscach obfitych zasobów żeru, np. w młodnikach i zakrzaczeniach łozowych (kilkadziesiąt osobników/1000 ha).

Stałym zagrożeniem łosi w warunkach polskich łowisk jest pryszczyca, atakująca ssaki kopytne i przenosząca się od zwierząt domowych, lecz niebezpieczeństwo wystąpienia tej choroby ogranicza ścisła kontro- la służb weterynaryjnych. Spośród innych chorób zakaźnych łosie mogą zapadać na gruźlicę, wąglik, promienicę, posocznicę oraz wściekliznę. Nie stwierdzono dotychczas, aby choroby te występowały u łosi w większym nasileniu.

Spośród pasożytów łosie w swym środowisku bytowania są często atakowane przez kilka gatunków kleszczy, które oprócz dokuczliwości dla zwierzęcia mogą przenosić liczne choroby bakteryjne i wirusowe. Często u łosi występują giez sarni oraz robaki wywołujące robaczyce — przywry, tasiemce, nicienie płucne i jelitowe.

Do innych czynników stanowiących zagrożenie dla łosi należy zaliczyć kolizje ze środkami komunikacji na torach kolejowych i szosach. Te ostatnie zdarzają się u nas stosunkowo częstsze względu na słabe zabezpieczenia dróg przed zwierzyną i są groźne dla podróżujących ze względu na rozmiary zwierzęcia i wysoko umieszczony tułów.

Traktowanie łosia jako zwierzęcia łownego kształtowało się odmiennie od innych gatunków zwierzyny, choćby ze względu na fakt, że łoś nie poddaje się hodowli łowieckiej w takim stopniu jak jeleń czy sarna. Jego rozprzestrzenianie się miało charakter spontaniczny i było determinowane specyficznymi warunkami środowiskowymi, niemieszczącymi się w zespole łowieckiego zagospodarowania łowisk.

Do czasu wprowadzenia moratorium na odstrzał łosi dozwoloną w Polsce metodą polowań był odstrzał indywidualny – z podchodu, podjazdu lub z zasiadki. Zimą można było organizować zbiorowe polowania tzw. cichymi pędzeniami. Dopuszczona była również metoda polowania na byki w czasie bukowiska z użyciem wabika. Tradycja posługiwania się trąbą z brzozowej kory do wabienia zanikła jednak w naszej praktyce łowieckiej i bywa stosowana jedynie przez koneserów.

na podstawie “Łowiectwo” Łowiec Polski Sp. z o. o., Warszawa 2011

Ciekawostki

Jakie są największe łosie na świecie?
Podgatunek łosia alaskańskiego może osiągać nawet 220 cm  wysokości w kłębie i wagę od 650 do nawet 900 kg.

Jak szybko potrafią poruszać się łosie?
Łosie w przypadku zagrożenia potrafią poruszać się z prędkością dochodzącą do nawet 60 km/h.

Co łączy łosie i krowy?
Oba gatunki mają czterokomorowe żołądki, przez co mają bardzo charakterystyczny sposób przeżuwania pokarmu. 

Czy łosie potrafią pływać?
Łosie nie tylko są doskonałymi pływakami ale i nurkami. Potrafią zanuzyć się na głębokość 5 m i przebywać pod wodą około 50 sekund.

Słownczek gwary myśliwskiej powiązany z łosiem

Okres polowań

Łosie na terenie Polski objęte są całoroczną ochroną.

Punktacja medalowa

BRĄZOWYSREBRNYZŁOTY
250,00 – 274,99275,00 – 299,99300,00+