Rozmieszczenie gęgawy ma charakter plam, tzn., w pasach gdzie występuje są miejsca gdzie gatunek ten jako lęgowy nie występuje. Polskę zasiedla podgatunek wschodni. Dawniej środowiskiem tych gęsi były duże, zarośnięte trzciną, mało odwiedzane przez człowieka zbiorniki wodne lub niedostępne bagna. Gęgawa jeszcze kilkadziesiąt lat temu była wyjątkowo ostrożnym ptakiem, co wynikało z intensywnej i długotrwałej presji łowieckiej, jak też kłusownictwa ludności wiejskiej – wybierającej z gniazd jaja lub wyłapującej nielotne jeszcze pisklęta. Ponieważ znaczenie obu tych czynników z czasem malało, stopniowo te bardzo inteligentne ptaki zaczęły akceptować bliskość ludzi i coraz częściej obserwuje się obecnie zmiany nie tylko w ich zachowaniu, ale też w preferencjach środowiskowych. W Polsce zasiedlają głównie tereny nizinne. Ich populacja cały czas rośnie. Biotopy lęgowe gęgaw stanowią współcześnie nie tylko duże jeziora i bagna, ale także stawy rybne czy trofianki. Warunkiem jest występowanie odpowiednio szerokiego i gęstego pasa rośliinności wynurzonej, w którym można zbudować gniazdo. W przypadku jej braku, zdarza się, że zakładają one gniazda w koronach głowiastych wierzb.
Gęgawy żywią się wyłącznie pokarmem roślinnym, zbieranym w przeważającym stopniu na lądzie, rzadziej z wody. Bardzo chętnie skubią listki traw, w tym ozimin. Zjadane przez gęgawy są także nasiona i kłącza wielu roślin, zarówno dziko rosnących, jak też uprawnych (w tym marchew, buraki, ziemniaki).
Gęgawy osiągają dojrzałość płciową w wieku 2 lat, prowadząc do tego czasu koczowniczy, stadny tryb życia. Później jednak pary lęgowe zachowują się terytorialnie i agresywnie w stosunku do sąsiadów. Gęsi te tworzą monogamiczne, długoletnie pary, w których obowiązki obojga partnerów są jasno określone. Toki są ściśle zrytualizowane, polegają na pływaniu ptaków obok siebie, zanurzaniu przez samca dzioba w wodzie, maksymalnym wyciąganiu szyi i wydawaniu triumfalnych okrzyków. Gęsi te przystępują do lęgów bardzo wcześnie tzn. pod koniec marca i w kwietniu. Duże gniazdo z suchej roślinności buduje tylko samica, samiec jednak stale jest w pobliżu, zajmując się odganianiem obcych samców i strzeżeniem samicy przed ewentualnymi drapieżnikami. Liczba brudobiałych jaj zwykle wynosi 5-6, czyli znacznie mniej niż u kaczek. Okres inkubacji trwa 25-29 dni, wysiaduje tylko samica, a samiec cały czas w tym czasie strzeże samicy i gniazda. Po wykluciu młodych obydwa ptaki razem pilnują piskląt, które jeszcze przez kilkanaście dni wracają na noc do gniazda. Młode są lotne w wieku ok. 6 tygodni. Związek rodziców z pisklętami jest bardzo ścisły jeszcze przez wiele miesięcy: rodzina razem udaje się na wędrówkę i rozpada się dopiero wówczas, gdy para przystępuje do lęgu kolejnej wiosny.
Latem gęgawy odbywają pełne pierzenie, w trakcie którego – po zsynchronizowanym zrzuceniu wszystkich lotek i sterówek – ptaki tracą lotność na kilka tygodni. Ptaki nielęgowe potrafią, szukając bezpiecznego pierzowiska, odbyć w tym celu nawet kilkusetmetrową wędrówkę. Pierzące się ptaki są niebywale skryte i trudne do zauważenia, żerując nocą i nie pokazując się na otwartej przestrzeni; o ich obecności w danym miejscu świadczą licznie zrzucone pióra. Są nielotne przez około jeden miesiąc. Jedno z największych pierzowisk w Europie znajduje się w Parku Narodowym Ujście Warty, gdzie zlatuje się do kilku tysięcy osobników. Nie wiele mniejsze są też koncentruje na Stawach Milickich.
Jesienią główny okres przelotu gęgawy to przełom października i listopada. Niewielka część ptaków zimuje, zwłaszcza podczas łagodniejszych zim.
Gęgawa jest uznawana za gatunek niezagrożony w skali Europy. Liczba par lęgowych jest obecnie oceniana na 50 – 80 tys., a ptaków na zimowiskach na około 650 tys.
Metody polowań to – bardzo trudny ze względu na płochliwość ptaków – podchód na żerowiskach lub polowanie podczas przemieszczeń gęsi między żerowiskami a noclegowiskami, wczesnym rankiem i wieczorem.
Od kiedy gęś gęgawa występuje na ziemi?
Gęgawy to jedne z najstarszych ptaków żyjących na ziemi. Niewiele jest bowiem dzisiaj zwierząt tak starych jak one. Gęgawy towarzyszyły dinozaurom i były świadkami ich wymierania! W wielu religiach były uważane za ptaki święte.
Co wspólnego ma gęś gęgawa z psem?
Gęsi potrafią być tak związane z człowiekiem jak pies. Małe Gęgawy szybko przyzwyczajają się do swoich opiekunów. Są mu wierne i wobec niego lojalne. Za każdym razem cieszą się na widok swojego właściciela, ogłaszając całej okolicy swoją radość donośnym gęganiem.
Gęś gęgawa nie podlega wycenie medalowej.
